Ләйлі-Мәжнүн

Өз дастанын Низами көптен күткен мұрагері дүниеге келген араб шейхінен бастайды, ұлы шейх баласына Қайыс деген есім береді екен.

10 жасына келгенде Қайыс мектепке беріледі. Мектеп қабырғаларында жас бала керемет Ләйлі есімді көрші тайпаның сұлуын кездестіреді.

Ләйлі қыпша белді, бота көзді, жүзінде меңі бар теңдесіз ару еді. Ләйлі жігіттің сезіміне өз жауабын қатты, алайда қызды көрмесе тұра алмайтын халге жеткен Қайыс есінен танып, ақылынан адасады. Онысынан жұрт оны Мәжнүн (Есалаң) деп атап кетеді. Жұрттың келемеждеуі жағдайды ушықтырады. Қайыстың әкесі Ләйлінің ата-анасына қызын сұрап келгенде, Қайыстың ессіздігі туралы көптеп естіген қыздың ата-анасы олардың бетін қайтарады. 

Қайыс үмітсіздікке налынып, үстіндегі киімін жыртып Неджда жапан түзін кезіп кетеді, онда өзінің сүйіктісіне арнап, өлең шығарып жүреді. Ұлын Қаабада емдемекші болған ата-анасының әрекеті сәтсіздікке ұшырайды. 

Сол арада Ләйліге құда түсіп, Ибн-Салам келеді, ал Мәжнүнді шөлдалада Науфал есімді кедейлерді қорғайтын әлдебіреу тауып алады. Өз сертін орындап, Науфалдың жасағына Ләйлінің тайпасына шабуыл жасайды, алайда Мәжнүн бір берік шешімге келе алмай, күмәнданып тұрып қалады. 

Бұл шабуылда жеңіліс тапқан Ләйлінің әкесі қызын есінен алжасқанға бергісі келмейді. Науфал бұл сөздерге қарсылық танытпайды. Ләйлі Ибн-Саламның әйелі атанады, алайда өзіме қол ұшын тигізбеймін деп шырылдаған жас қыз өз-өзіне қол жұмсаймын деп қорқытады. Күшейген наразылыққа шыдамай Ибн-Салам арақ-шарапқа қатты басып, ертелетіп ажал құшады. Жесір болған Ләйлі де қайғысын көтере алмай, көп ұзамай қайтыс болады. 

Мәжнүн болса жануарлар әлемінде таңғалдырарлық сиқыр иесі болады: арыстандар, қасқырлар, түлкілер, қойлар, қояндар мен қырандар оған қызмет етеді екен. Мәжнүн Ләйлі есімін өлеңдетуді қоймай, өзін бұлбұлға, ал сүйіктісін раушан гүліне теңейді. Ләйлінің қайтыс болғаны туралы естіп, Мәжнүн оның зиратбасына келеді де, өзі де ажал соңынан ереді.